اندیشه‌ی توحیدیِ سنایی

توحید به ویژه مرتب? عالیِ آن (توحیدِ وجودی) همواره از مباحثِ اصلی و دشوار در میان عارفان مسلمان بوده است. اهمیّتِ سنایی در این مبحث، از آنجاست که وی در زمره‌ی عارفانی است که در شعر فارسی با توسّل به آیات و احادیث، توانست این اندیشه‌ی اتهام‌برانگیز صوفیّه را از شائبه‌ی کفر و الحاد، پاک و مبرّا سازد. آموزه‌ی سنایی، این پرسش را پیش می‌آورد که کدام مدلِ اندیش? دینی و توحیدی با انگاره‌ی وحدتِ وجود مناسب و سازگار است که بدونِ آن، امکانِ معرفت حق‌تعالی و عبادتِ درستِ وی میسّر نیست؟ در این پژوهش، برای یافتن پاسخ، در آغاز از توحید و اقسام آن سخن می‌گوییم و پس از آن، اندیشه‌ی توحیدی سنایی را مورد بررسی قرار می‌دهیم. سپس با بحث در باب‌های خلقِ افعال و وحدتِ شهودی، نوآوری‌های سنایی را در این باب‌ها یادآوری می‌کنیم به‌گونه‌ای که وجوه تمایز دیدگاهِ وی با دیدگاه‌های دیگر عارفان روشن شده است.